Trong tố tụng hình sự, điều tra là một giai đoạn quan trọng có vai trò quyết định đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án. Đây là quá trình thu thập chứng cứ, làm rõ hành vi phạm tội, người thực hiện tội phạm và các tình tiết liên quan, làm cơ sở cho việc truy tố và xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Vậy quy trình điều tra vụ án hình sự tại Việt Nam diễn ra như thế nào? Cơ quan nào có thẩm quyền điều tra? Các hoạt động điều tra bao gồm những gì? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Căn cứ pháp lý
- Bộ luật Tố tụng hình sự 2015
Điều tra trong vụ án hình sự là gì?
Trong tố tụng hình sự tại Việt Nam, điều tra là một giai đoạn quan trọng do cơ quan điều tra có thẩm quyền thực hiện. Mục đích của điều tra là làm rõ sự thật khách quan của vụ án, từ đó làm căn cứ cho việc truy cứu hoặc không truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người bị tố giác, bị khởi tố.
Điều tra là một trong năm giai đoạn của tố tụng hình sự, bao gồm: Khởi tố- Điều tra - Truy tố - Xét xử - Thi hành án
Trong đó, giai đoạn điều tra đóng vai trò nền tảng trong toàn bộ quá trình giải quyết vụ án hình sự.
Mục đích của điều tra vụ án hình sự
Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, hoạt động điều tra nhằm:
+ Thu thập chứng cứ buộc tội và gỡ tội
+ Làm rõ tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
+ Xác định các tình tiết quan trọng khác của vụ án
Nếu không có quá trình điều tra hoặc quá trình điều tra vi phạm thủ tục tố tụng, thì Viện kiểm sát sẽ không thể truy tố, Tòa án cũng không có đủ căn cứ để xét xử.
Điều tra là một trong năm giai đoạn của tố tụng hình sự, bao gồm: Khởi tố- Điều tra - Truy tố - Xét xử - Thi hành án
Trong đó, giai đoạn điều tra đóng vai trò nền tảng trong toàn bộ quá trình giải quyết vụ án hình sự.
Mục đích của điều tra vụ án hình sự
Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, hoạt động điều tra nhằm:
+ Thu thập chứng cứ buộc tội và gỡ tội
+ Làm rõ tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
+ Xác định các tình tiết quan trọng khác của vụ án
Nếu không có quá trình điều tra hoặc quá trình điều tra vi phạm thủ tục tố tụng, thì Viện kiểm sát sẽ không thể truy tố, Tòa án cũng không có đủ căn cứ để xét xử.
Trình tự, thủ tục điều tra vụ án hình sự
Thứ nhất, Tiếp nhận tố giác, tin báo tội phạm
Căn cứ khoản 2 Điều 145 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015:
Các cơ quan có trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo tội phạm bao gồm:
+ Cơ quan điều tra
+ Viện kiểm sát
+ Cơ quan, tổ chức khác theo quy định pháp luật
Sau khi tiếp nhận thông tin, Cơ quan điều tra sẽ tiến hành xác minh và thực hiện các hoạt động điều tra theo đúng trình tự.
Các cơ quan có trách nhiệm tiếp nhận tố giác, tin báo tội phạm bao gồm:
+ Cơ quan điều tra
+ Viện kiểm sát
+ Cơ quan, tổ chức khác theo quy định pháp luật
Sau khi tiếp nhận thông tin, Cơ quan điều tra sẽ tiến hành xác minh và thực hiện các hoạt động điều tra theo đúng trình tự.
Thứ 2, Các hoạt động điều tra chính
1. Hỏi cung bị can
(Căn cứ Điều 183 BLTTHS 2015)
Mục đích: Làm rõ lời khai của bị can, xác minh các tình tiết liên quan đến hành vi phạm tội và trách nhiệm hình sự.
Vai trò: Là căn cứ quan trọng để xác định sự thật khách quan, đồng thời bảo đảm quyền được trình bày và bào chữa của bị can.
Mục đích: Làm rõ lời khai của bị can, xác minh các tình tiết liên quan đến hành vi phạm tội và trách nhiệm hình sự.
Vai trò: Là căn cứ quan trọng để xác định sự thật khách quan, đồng thời bảo đảm quyền được trình bày và bào chữa của bị can.
2. Lấy lời khai người làm chứng
(Điều 186 BLTTHS 2015)
Mục đích: Thu thập thông tin khách quan từ người chứng kiến hoặc có hiểu biết về vụ việc.
Vai trò: Củng cố chứng cứ, xác định các tình tiết liên quan, hỗ trợ quá trình đánh giá đúng sai, buộc tội hoặc gỡ tội.
Mục đích: Thu thập thông tin khách quan từ người chứng kiến hoặc có hiểu biết về vụ việc.
Vai trò: Củng cố chứng cứ, xác định các tình tiết liên quan, hỗ trợ quá trình đánh giá đúng sai, buộc tội hoặc gỡ tội.
3. Đối chất
(Điều 189 BLTTHS 2015)
Mục đích: Làm rõ mâu thuẫn trong lời khai của những người tham gia tố tụng.
Vai trò: Giúp điều tra viên xác minh sự thật, đánh giá độ tin cậy của lời khai, từ đó xác định đúng bản chất vụ án.
Mục đích: Làm rõ mâu thuẫn trong lời khai của những người tham gia tố tụng.
Vai trò: Giúp điều tra viên xác minh sự thật, đánh giá độ tin cậy của lời khai, từ đó xác định đúng bản chất vụ án.
4. Nhận dạng, nhận biết giọng nói
(Điều 190, 191 BLTTHS 2015)
Mục đích: Xác định người, đồ vật, hình ảnh hoặc giọng nói liên quan đến vụ án.
Vai trò: Củng cố chứng cứ, làm rõ hành vi phạm tội và vai trò của các đối tượng liên quan.
Mục đích: Xác định người, đồ vật, hình ảnh hoặc giọng nói liên quan đến vụ án.
Vai trò: Củng cố chứng cứ, làm rõ hành vi phạm tội và vai trò của các đối tượng liên quan.
5. Khám xét người
(Điều 193, 194 BLTTHS 2015)
Mục đích: Tìm kiếm chứng cứ vật chất trên người bị khám xét như vũ khí, tài liệu, công cụ phạm tội.
Vai trò: Ngăn chặn hành vi che giấu hoặc tiêu hủy chứng cứ, bảo đảm hiệu quả điều tra.
Mục đích: Tìm kiếm chứng cứ vật chất trên người bị khám xét như vũ khí, tài liệu, công cụ phạm tội.
Vai trò: Ngăn chặn hành vi che giấu hoặc tiêu hủy chứng cứ, bảo đảm hiệu quả điều tra.
6. Khám xét, thu giữ, tạm giữ tài liệu, đồ vật
(Chương XIII BLTTHS 2015)
Mục đích: Tìm kiếm, thu giữ chứng cứ quan trọng như tài liệu, vật chứng liên quan đến vụ án.
Vai trò: Là nguồn chứng cứ quan trọng để xác định hành vi phạm tội, tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng.
Mục đích: Tìm kiếm, thu giữ chứng cứ quan trọng như tài liệu, vật chứng liên quan đến vụ án.
Vai trò: Là nguồn chứng cứ quan trọng để xác định hành vi phạm tội, tình tiết giảm nhẹ hoặc tăng nặng.
7. Khám nghiệm hiện trường
(Điều 201 BLTTHS 2015)
Mục đích: Thu thập dấu vết, vật chứng tại nơi xảy ra vụ việc.
Vai trò: Là cơ sở khoa học để dựng lại diễn biến vụ án, xác định cách thức thực hiện hành vi phạm tội
Mục đích: Thu thập dấu vết, vật chứng tại nơi xảy ra vụ việc.
Vai trò: Là cơ sở khoa học để dựng lại diễn biến vụ án, xác định cách thức thực hiện hành vi phạm tội
8. Khám nghiệm tử thi
(Điều 202 BLTTHS 2015)
Mục đích: Xác định nguyên nhân tử vong, dấu hiệu tội phạm hoặc thương tích trên thi thể.
Vai trò: Là căn cứ quan trọng để xác định tội danh, thời điểm và cách thức gây án trong các vụ án có người chết.
Mục đích: Xác định nguyên nhân tử vong, dấu hiệu tội phạm hoặc thương tích trên thi thể.
Vai trò: Là căn cứ quan trọng để xác định tội danh, thời điểm và cách thức gây án trong các vụ án có người chết.
9. Thực nghiệm điều tra
(Điều 204 BLTTHS 2015)
Mục đích: Dựng lại hiện trường, kiểm tra tính đúng sai của lời khai hoặc tình tiết vụ án.
Vai trò: Giúp xác minh độ chính xác của chứng cứ và lời khai, phục vụ việc tái hiện hành vi phạm tội.
Mục đích: Dựng lại hiện trường, kiểm tra tính đúng sai của lời khai hoặc tình tiết vụ án.
Vai trò: Giúp xác minh độ chính xác của chứng cứ và lời khai, phục vụ việc tái hiện hành vi phạm tội.
10. Giám định, định giá tài sản
(Chương XV BLTTHS 2015)
Mục đích: Đánh giá chuyên môn về tài sản, thương tích, ADN, chất ma túy,...
Vai trò: Là cơ sở khoa học giúp xác định mức độ thiệt hại, cấu thành tội phạm và xác định trách nhiệm hình sự.
Mục đích: Đánh giá chuyên môn về tài sản, thương tích, ADN, chất ma túy,...
Vai trò: Là cơ sở khoa học giúp xác định mức độ thiệt hại, cấu thành tội phạm và xác định trách nhiệm hình sự.
11. Các biện pháp điều tra đặc biệt
(Chương XVI BLTTHS 2015)
Mục đích: Áp dụng trong các vụ án phức tạp, tội phạm có tổ chức hoặc có yếu tố nước ngoài.
Vai trò: Giúp phát hiện, thu thập chứng cứ một cách bí mật, đảm bảo hiệu quả điều tra mà không làm lộ quá trình tố tụng.
Lưu ý: Sau khi kết thúc điều tra, nếu đủ căn cứ buộc tội, cơ quan điều tra sẽ ra bản kết luận điều tra và đề nghị truy tố. Nếu không đủ căn cứ hoặc hết thời hạn điều tra, vụ án có thể bị đình chỉ điều tra theo quy định pháp luật.
Mục đích: Áp dụng trong các vụ án phức tạp, tội phạm có tổ chức hoặc có yếu tố nước ngoài.
Vai trò: Giúp phát hiện, thu thập chứng cứ một cách bí mật, đảm bảo hiệu quả điều tra mà không làm lộ quá trình tố tụng.
Lưu ý: Sau khi kết thúc điều tra, nếu đủ căn cứ buộc tội, cơ quan điều tra sẽ ra bản kết luận điều tra và đề nghị truy tố. Nếu không đủ căn cứ hoặc hết thời hạn điều tra, vụ án có thể bị đình chỉ điều tra theo quy định pháp luật.
Thứ 3, Thẩm quyền điều tra vụ án hình sự
Căn cứ Điều 163 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, các cơ quan có thẩm quyền điều tra bao gồm:
+ Cơ quan điều tra thuộc Công an nhân dân: Điều tra hầu hết các tội phạm
+ Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân: Điều tra các tội phạm thuộc thẩm quyền của Tòa án quân sự
+ Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Viện kiểm sát quân sự trung ương: Điều tra các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động tư pháp
Giai đoạn điều tra trong tố tụng hình sự là bước quan trọng để đảm bảo tính khách quan, toàn diện và đúng pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Hiểu rõ quy trình điều tra giúp người dân nâng cao nhận thức pháp luật và biết cách bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình khi tham gia tố tụng.
+ Cơ quan điều tra thuộc Công an nhân dân: Điều tra hầu hết các tội phạm
+ Cơ quan điều tra trong Quân đội nhân dân: Điều tra các tội phạm thuộc thẩm quyền của Tòa án quân sự
+ Cơ quan điều tra của Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Viện kiểm sát quân sự trung ương: Điều tra các hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động tư pháp
Giai đoạn điều tra trong tố tụng hình sự là bước quan trọng để đảm bảo tính khách quan, toàn diện và đúng pháp luật trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Hiểu rõ quy trình điều tra giúp người dân nâng cao nhận thức pháp luật và biết cách bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình khi tham gia tố tụng.
CÔNG TY LUẬT TNHH PHÚC GIA
Trụ sở: Tầng 5 tòa nhà văn phòng số 55 Phố Đỗ Quang, Phường Trung Hòa, Quận Cầu Giấy , Thành Phố Hà Nội.
Hotline: 0243.995.33.99 - 0912.68.99.68
Email: tuvan@luatphucgia.vn
