Phân biệt tình thế cấp thiết và phòng vệ chính đáng

Trong pháp luật Hình sự Việt Nam, tình thế cấp thiết và phòng vệ chính đáng đều là những căn cứ loại trừ tính chất tội phạm của hành vi, nghĩa là trong những trường hợp nhất định, người thực hiện hành vi gây thiệt hại không bị coi là phạm tội. Tuy nhiên, hai khái niệm này lại khác nhau về bản chất pháp lý, điều kiện áp dụng cũng như mục đích của hành vi. Việc phân biệt rõ giữa tình thế cấp thiết và phòng vệ chính đáng không chỉ giúp bảo đảm việc áp dụng pháp luật được chính xác, công bằng mà còn góp phần nâng cao nhận thức của người dân trong việc tự bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình và của người khác.

1. CĂN CỨ PHÁP LÝ
- Bộ luật Hình sự 2015 (Sửa đổi bổ sung 2017)
- Bộ luật Tố tụng hình sự 2015
- Thông tư 143/2023/TT-BQP
2. PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG LÀ GÌ?
Phòng vệ chính đáng được giải thích tại khoản 1 Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015 là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.
Ví dụ: Kẻ cướp dùng hung khí tấn công bạn một cách quyết liệt nhằm giết chết bạn để cướp tài sản mà bạn không có cách nào khác để thoát thân và đành phải chống trả lại làm chết kẻ cướp. Trong trường hợp này có thể coi là phòng vệ chính đáng và không phải là tội phạm.
3. TÌNH THẾ CẤP THIẾT LÀ GÌ?
Điều 23 Bộ luật Hình sự 2015 có quy định về tình thế cấp thiết như sau:
“Điều 23. Tình thế cấp thiết
1. Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.
Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.
2. Trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự.”
Khoản 4 Điều 3 Thông tư 143/2023/TT-BQP:
“Giải thích từ ngữ
...
4. Tình thế cấp thiết: Là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.”
Ví dụ: Vì muốn ngăn chặn đám cháy đang lây lan trong dãy dân cư liền nhau F bắt buộc phải đập nhà anh G để ngăn đám cháy lại.
Trường hợp này có thể thấy F đã không còn sự lựa chọn nào khác và thiệt hại xảy ra đối với nhà anh G rõ ràng nhỏ hơn thiệt hại của cháy nhà của cả khu dân cư do đó hành vi của F thỏa dấu hiệu của tình thế cấp thiết và sẽ được loại trừ trách nhiệm hình sự trong trường hợp này.
4. PHÂN BIỆT TÌNH THẾ CẤP THIẾT VÀ PHÒNG VỆ CHÍNH ĐÁNG
Giống nhau:
- Cả hai nội dung này đều được quy định trong Bộ luật hình sự 2015 và không bị coi là tội phạm nên đều không phải chịu trách nhiệm hình sự.
- Phòng vệ chính đáng và tình thế cấp thiết đều phải thỏa mãn những điều kiện nhất định theo quy định của pháp luật hình sự.
- Hành vi vượt quá giới hạn của phòng vệ chính đáng hay vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết đều phải chịu trách nhiệm hình sự.
- Do mục đích của phòng vệ chính đáng và tình thế cấp thiết là tích cực, phù hợp với lợi ích của xã hội nên nếu vượt quá giới hạn của phòng vệ chính đáng hoặc vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết thì được coi là một tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự (theo điểm c, d khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015).
Khác nhau:

 
Tình thế cấp thiết là hành vi buộc phải lựa chọn gây thiệt hại nhỏ để tránh thiệt hại lớn hơn, còn phòng vệ chính đáng là hành động tự bảo vệ bản thân hoặc người khác trước hành vi xâm hại trái pháp luật. Việc phân biệt đúng hai khái niệm này sẽ giúp cá nhân hiểu rõ quyền và giới hạn pháp lý của mình, từ đó đưa ra lựa chọn phù hợp trong những tình huống khẩn cấp.
Như vậy, hiểu đúng về tình thế cấp thiết và điều kiện loại trừ trách nhiệm hình sự là điều vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi cá nhân cũng như tránh các hậu quả pháp lý không mong muốn. Trong những tình huống khẩn cấp, việc xác định rõ ranh giới giữa hành vi hợp pháp và vi phạm pháp luật có thể rất khó khăn. Do đó, nếu bạn hoặc người thân vướng vào tình huống pháp lý phức tạp, hãy tìm đến luật sư có kinh nghiệm tố tụng để được tư vấn và bảo vệ tốt nhất trước pháp luật. Sự đồng hành của một luật sư chuyên nghiệp sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn và hạn chế tối đa rủi ro pháp lý trong thực tiễn.

Bạn còn vướng mắc liên quan hoặc có nhu cầu sử dụng dịch vụ vui lòng liên hệ:
CÔNG TY LUẬT TNHH PHÚC GIA
Trụ sở: Tầng 5 tòa nhà văn phòng số 55 Phố Đỗ Quang, Phường Trung Hòa, Quận Cầu Giấy, Thành Phố Hà Nội. 
Hotline: 0243.995.33.99 - 0912.68.99.68
Email: tuvan@luatphucgia.vn