Trong cuộc sống rất nhiều sự việc xảy ra mà pháp luật chưa điều chỉnh đến. Như vậy trong nhưng trường hợp xảy ra tranh chấp thường các bên rất khó giải quyết. Tuy nhiên Bộ luật Dân sự và Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 đã quy định nguyên tắc chung về vấn đề này. Cụ thể:
Tại Điều 4 Bộ luật Tố tụng Dân sự quy định về “Quyền yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì:
“1. Cơ quan, tổ chức, cá nhân do Bộ luật này quy định có quyền khởi kiện vụ án dân sự, yêu cầu giải quyết việc dân sự tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu Tòa án bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của mình hoặc của người khác.
2. Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng.
Vụ việc dân sự chưa có điều luật để áp dụng là vụ việc dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự nhưng tại thời điểm vụ việc dân sự đó phát sinh và cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu Tòa án giải quyết chưa có điều luật để áp dụng.
Việc giải quyết vụ việc dân sự quy định tại khoản này được thực hiện theo các nguyên tắc do Bộ luật dân sự và Bộ luật này quy định.”
Và Bộ luật Dân sự 2015 cũng có quy định về việc áp dụng tập quán, tương tự pháp luật khi không có Điều luật áp dụng, điều này được quy định tại khoản 2 Điều 5 và Điều 6 BLDS 2015
Trường hợp các bên không có thoả thuận và pháp luật không quy định thì có thể áp dụng tập quán nhưng tập quán áp dụng không được trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này (Khoản 2 Điều 5 BLDS)
Trường hợp phát sinh quan hệ thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự mà các bên không có thoả thuận, pháp luật không có quy định và không có tập quán được áp dụng thì áp dụng quy định của pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự tương tự.(Khoản 1 Điều 6 BLDS)
Trường hợp không thể áp dụng tương tự pháp luật theo quy định tại khoản 1 Điều này thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này, án lệ, lẽ công bằng.(Khoản 2 Điều 6 BLDS)
Như vậy, dù yêu cầu giải quyết việc dân sự hoặc khởi kiện của đương sự là những vấn đề chưa được luật quy định thì Toà án vẫn không được quyền từ chối giải quyết. Khi Luật chưa quy định, Toà án có thể áp dụng tập quán, án lệ, lẽ công bằng để giải quyết các tranh chấp, các việc dân sự theo yêu cầu, khởi kiện của đương sự.
Tại Điều 4 Bộ luật Tố tụng Dân sự quy định về “Quyền yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì:
“1. Cơ quan, tổ chức, cá nhân do Bộ luật này quy định có quyền khởi kiện vụ án dân sự, yêu cầu giải quyết việc dân sự tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu Tòa án bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của mình hoặc của người khác.
2. Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng.
Vụ việc dân sự chưa có điều luật để áp dụng là vụ việc dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự nhưng tại thời điểm vụ việc dân sự đó phát sinh và cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu Tòa án giải quyết chưa có điều luật để áp dụng.
Việc giải quyết vụ việc dân sự quy định tại khoản này được thực hiện theo các nguyên tắc do Bộ luật dân sự và Bộ luật này quy định.”
Và Bộ luật Dân sự 2015 cũng có quy định về việc áp dụng tập quán, tương tự pháp luật khi không có Điều luật áp dụng, điều này được quy định tại khoản 2 Điều 5 và Điều 6 BLDS 2015
Trường hợp các bên không có thoả thuận và pháp luật không quy định thì có thể áp dụng tập quán nhưng tập quán áp dụng không được trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này (Khoản 2 Điều 5 BLDS)
Trường hợp phát sinh quan hệ thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự mà các bên không có thoả thuận, pháp luật không có quy định và không có tập quán được áp dụng thì áp dụng quy định của pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự tương tự.(Khoản 1 Điều 6 BLDS)
Trường hợp không thể áp dụng tương tự pháp luật theo quy định tại khoản 1 Điều này thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này, án lệ, lẽ công bằng.(Khoản 2 Điều 6 BLDS)
Như vậy, dù yêu cầu giải quyết việc dân sự hoặc khởi kiện của đương sự là những vấn đề chưa được luật quy định thì Toà án vẫn không được quyền từ chối giải quyết. Khi Luật chưa quy định, Toà án có thể áp dụng tập quán, án lệ, lẽ công bằng để giải quyết các tranh chấp, các việc dân sự theo yêu cầu, khởi kiện của đương sự.
